ॐ के हो !

बर्दिया l १३ भाद्र २०८१ l गोपीलाल कँडेल

संसारको सबैभन्दा प्राचिन धर्म सनातन संस्कृति हो। पछि समाजमा बिचलन आएर मत र मान्यताहरु बिभाजन हुदै बिभिन्न धर्मको प्रादुर्भाव हुन थालेपछि सनातन संस्कृतिलाई हिन्दु धर्म भनेर नामाकरण गरिएको हो। हिन्दु धर्मको नामाकरण करिव १५०० ईपु तिर भएको अनुमान छ। यस हिसावले हेर्दा जुनबेला हाम्रा ऋषिमुनीहरुले ॐ को कन्सेप्ट उजागर गरे त्यसबेला संसारका सबै मानिसहरु सनातनी थिए। पछि लिपिबध्द गर्ने क्रममा चारबेदमा र उपनिषदहरुमा ॐ को उत्पत्ति अर्थ र महत्वको बारेमा प्रशस्त वर्णन गरिएको छ। माण्डूक्य उपनिषद, प्रश्न उपनिषद, कठ उपनिषद, छान्दोग्य उपनिषद, तैत्तिरीय उपनिषद आदिमा ॐ को प्रशस्त चर्चा र व्याख्या गरिएकोछ। ॐ को उत्पत्ति र यसको महत्त्वलाई प्रारम्भ देखि नै ब्रह्माण्डकै उत्पत्तिसँग जोडिएको छ। ॐ लाई ब्रह्माण्डको आदिम ध्वनि (प्रणव), जसबाट सम्पूर्ण सृष्टि उत्पन्न भयो  भनेर मानिएको छ। यसको उत्पत्ति र महत्वको बिषयमा विभिन्न धार्मिक ग्रन्थहरूले गहन व्याख्या गरेका छन्, विशेष गरी उपनिषद र वेदहरूले यसको आध्यात्मिक र दार्शनिक आयामको वर्णन गरेका छन्। ॐ लाई ब्रह्माण्डीय ध्वनि वा मूल ध्वनि मानिन्छ, जसबाट ब्रह्माण्डको सृष्टि भएको हो। हिन्दू धर्मको मान्यताअनुसार ॐ ब्रह्माण्डको पहिलो ध्वनि हो जुन सम्पूर्ण अस्तित्वको प्रारम्भ हो, आधार हो। माण्डूक्य उपनिषदमा ॐ लाई सम्पूर्ण ब्रह्माण्ड र जीवनको अस्तित्वसँग जोडिएको छ। ॐ लाई जागृत, स्वप्न, सुषुप्ति, र तुरीय (जुन ब्रह्मसँगको एकत्वको अवस्था हो) का प्रतीकका रूपमा व्याख्या गरिएको छ। वैदिक परम्परामा ॐ लाई “प्रणव” भनिन्छ, जसको अर्थ “ध्वनिको स्रोत” हो। यो ध्वनि कुनै भौतिक वस्तुबाट उत्पन्न भएको होइन, बरु यो ब्रह्माण्डको अनन्त शक्ति र चेतनाबाट उत्पन्न भएको हो। ॐ लाई ब्रह्माण्डीय ध्वनि वा मूल ध्वनि मानिन्छ, जसबाट ब्रह्माण्डको सृष्टि भएको हो। सनातन धर्मको मान्यता अनुसार ॐ ब्रह्माण्डको पहिलो ध्वनि हो जुन सम्पूर्ण अस्तित्वको प्रारम्भ हो बर्तमान हो र भबिष्य पनि हो। त्यहि ब्रह्माण्डमा गुन्जायमान भैरहेको कम्पनबाट निस्केको ध्वनिलाई प्रतिनिधित्व गर्नको लागि एउटा अक्षरको बिकास भयो त्यो हो ॐ। ॐ आफैमा केहि पनि होईन तर यसले प्रतिनिधित्व गरेको ध्वनिले अत्यन्त ठूलो महत्व राख्दछ । यसलाई प्रस्ट्याउनको लागि सनातनी बिद्वानहरुले अनेक कोसिस गरेका छन् । शंखनादबाट निस्कने ध्वनि, घण्टा बजाउँदा निस्कने तरंगित ध्वनि र मुखैले अ+ऊ+म को उच्चारण गरेर निस्कने स्वरलाई ॐ को प्रतिकका रुपमा लिएका छन् । हो, ब्रह्माण्डमा प्रतिध्वनित भैरहेको रिनिनिनि- टिनिनिनि को आवाज नै ॐ हो । ॐ को प्रतिध्वनि त अझ अलि ठूलो आकारको घण्टा बजाउँदा स्पष्ट सुन्न सकिन्छ । बिद्युत उत्पादन गर्ने टर्वाईनहरु जस्ता ठूला ठूला मेसिनहरुको नजिकै गएर गहिरिएर सुन्ने हो भने ॐ को प्रतिनिधि ध्वनि सुन्न सकिन्छ, यद्यपि यो ध्वनि ॐ होईन । ॐ को ध्वनि यस ब्रह्माण्डमा हरेक बस्तु जीव निर्जीव सबैमा स्वसमाहित छ । समग्र ब्रह्माण्डलाई हेर्ने हो भने ॐ नै ब्रह्माण्डको जीवन हो । यसको लयबाट निस्कने उर्जा र जीवनले सम्पूर्ण चराचर र ग्रह नक्षत्र तारा सबैलाई अस्तित्वमा राखेको छ । हरेक कण कणमा ॐ ध्वनिको उपस्थिति छ । हरेक जीवनमा ॐ ध्वनिको उपस्थिति छ। हरेक प्राणीमा ॐ को उपस्थिति छ। हरेक मनुष्यमा ॐ ध्वनिको उपस्थिति छ। यदि त्यो ॐ को उपस्थिति भएन भने कुनै पनि प्राणी वा मानिस जीवित रहन सक्दैन। संसारको कुनै पनि प्राणीको जीवन ॐ ध्वनिको श्रोतमा अडेको छ। तपाईको शरीर भित्र ताप र धड्कन कसरी भैरहेको छ, बिचार गर्नुस् त ? जुन दिन त्यो अदृश्य दिब्य शक्तिले छाडिदिन्छ त्यस दिन तपाईको शरीरबाट ॐ पनि बिदा हुनेछ। सम्पूर्ण ब्रह्माण्डमा निरन्तर गुन्जायमान भैरहने त्यस ॐ शक्तिको कारण नै संसार अस्तित्वमा छ, तपाई हामी अस्तित्वमा छौँ। वेदहरूमा यसलाई ब्रह्माण्डको उत्पत्ति र संचालनको श्रोत परमशक्ति (ब्रह्म) को प्रतीकका रूपमा ब्याख्या गरिएको छ। केहि पौराणिक ग्रन्थहरुमा ॐ लाई ब्रह्मज्ञान र आत्मज्ञान प्राप्त गर्ने मार्गको रूपमा पनि व्याख्या गरिएको छ। भागवत गितामा ॐ को निरन्तर ध्यान गर्ने व्यक्तिले परमात्मा (ब्रह्म) सम्मको मार्ग प्रशस्त गर्न सक्छ भनिएको छ। ॐ लाई यहाँ ब्रह्मको ध्वनि र साधकहरूको अन्तिम लक्ष्यको प्रतीक मानिएको छ। पतञ्जलिको योगसूत्रमा पनि ॐ लाई महत्वपूर्ण स्थान दिइएको छ। योगसूत्रले ॐ लाई ध्यानको लागि उत्कृष्ट साधन बताएको छ  र ॐ को ध्यानले चित्तको शुद्धि र ब्रह्मज्ञान प्राप्त गर्न सकिन्छ भनी व्याख्या गरेको छ ।

ॐ हरेक प्राणीमा अवस्थित छ । ॐ हरेक मानिसमा अवस्थित छ । जहाँ ॐ छैन त्यहाँ जीवन छैन । हरेक मानिसले आफू भित्र रहेको ॐ लाई जान्न सक्दछ । ॐ अक्षरले प्रतिनिधित्व गर्ने आवाजलाई सुन्न सक्दछ । त्यो बिराट ब्रह्माण्डबाट निस्केको कम्पनलाई सुन्न र बुझ्न सक्ने क्षमता केवल मानिसमा मात्र छ । हरेक मानिसको हृदयमा ॐ रुपी ध्वनि बिद्यमान छ । ॐ ब्रह्म हो, परब्रह्म हो। यसको श्रवण अभ्यासले दिव्यशक्तिको अनुभूति हुन्छ। आफू भित्रै रहेको परमात्माको अनुभूति हुन्छ।  टर्वाईनबाट निस्कने रुनुनुनुन टिनिनिनि अथवा यस्तै प्रकारको व्यक्त गर्नै नसकिने मीठो र हृदयप्रिय तरंगहरु निरन्तर रुपमा प्रतिध्वनित भैरहेको छ मानव शरीरमा । त्यसलाई सुन्न सकिन्छ, त्यसको संगितबाट अलौकिक र अपार आनन्द लिन सकिन्छ।  साधकहरु मौन साधनामा घण्टौँ सम्म बसेका हुन्छन् त्यहि ॐ ध्वनिको गहिराईमा निमग्न भएर । त्यो क्षमता तपाई हामी सबैमा छ । आफू भित्रको त्यो दिब्य शक्तिलाई जान्ने चिन्ने अनुभव गर्ने र त्यस ॐ ध्वनिको आनन्द लिने क्षमता सबै मानव संग छ। यो एकदमै प्राक्टिकल कुरा हो ।

कालान्तरमा सनातन धर्मबाट बिखण्डित भएर गएका बौध्द, जैन र शीख धर्महरुले पनि आफ्नो धर्ममा ॐ लाई महत्वपूर्ण स्थानमा राखेका छन्।  हालका केहि बर्षहरुमा ॐ को शक्ति, महत्व र यसको गरिमा बुझ्ने क्रिश्चियन मुस्लिम तथा अन्य धर्मावलम्बिहरुले ॐ को गुन्जनलाई आत्मसात गरेका छन्। आफ्नो जीवनशैली बनाएका छन्। ॐ को अभ्यासबाट शांति र आनन्द प्राप्त गरेका छन् । तर जसलाई यसको गुढ रहस्य थाहा छैन उनिहरु बिमुख भएका छन् । ॐ कुनै बाहिरी आवाज होईन, मुखले उच्चारण गरेर वा कुनै बाद्ययन्त्रहरु बजाएर यसको वास्तबिक ध्वनिको प्रस्फुटन हुन सक्दैन। यी प्रयासहरु केवल प्रतिकात्मक मात्र हुन्, मुर्तीमा भगवान जस्तै। ॐ को असली ध्वनि त ब्रह्माण्डमा सर्बत्र निरन्तर स्वयम् गुन्जायमान छ। त्यो गुन्जन नै असली ॐ को गुन्जन हो । अरु सबै प्रतिकात्मक हुन्। यो कुनै धर्म बिशेष वा हिन्दु धर्म भित्रको कुरा होईन। यो त जुन समयमा संसारमा धर्म नै थिएन, सनातनी संस्कृति मात्र थियो, त्यस बखत देखि स्वीकार गरिएको कुरा हो। ॐ ध्वनिको अस्तित्व त चराचर जगतको श्रृष्टि भन्दा पनि पहिलेको कुरा हो। जुन समयमा यस ब्रह्माण्डको श्रृष्टि भयो त्यो भन्दा पनि पहिलेको कुरा हो। ॐ ध्वनिको उत्पति र अस्तित्वलाई कुनै धर्म वा दर्शनसंग जोडेर हेर्नु उचित हुँदैन।

त्यसैले ॐ कुनै पनि धर्म भित्र बाँधिएको नभएर यो त स्वतन्त्र छ । ॐ ले प्रतिनिधित्व गरेको ब्रह्माण्डीय त्यो ध्वनि सम्पूर्ण चर अचर जीव निर्जिव शुक्ष्म स्थूल स्थावर जङ्गम् सबैमा समान रुपले ब्याप्त छ । मानव हृदयमा पनि त्यो शक्ति बिद्यमान छ, गुन्जायमान छ। हामी भित्रै गुन्जिइरहेको त्यो ॐकार ध्वनिलाई कहिल्यै जानेका छौँ ? सुनेका छौँ या सुन्ने प्रयास गरेका छौँ ? यदि छैनौँ भने यो मौका तपाई हाम्रो लागि हो। यो मानव शरीरमा जीवित छँदै यो मौकालाई नगुमाऔँ किनभने मानव शरीर बाहेक अन्य शरीरले ॐ को अनुभूति गर्न सक्दैन । के तपाई यसका लागि तयार हुनुहुन्छ ? तयार हुनुहुन्छ भने आउनुस् हामीलाई एक मौका मिलेको छ । त्यस दिव्यशक्तिसंग साक्षात्कार हुने, अनुभूति गर्ने र आनन्द लिने यो अवसरको सदुगयोग गरौँ। जय ॐ !

बिज्ञापन