आज यमपञ्चक को दोस्रो दिन कार्तिक २६ गते नरक चतुर्दसी कुकुर तिहार र एवम लक्ष्मी पुजा ( गाई तिहार) परेको छ।
कुर तिहार वा नरक चतुर्दशी यमपञ्चकको दोस्रो दिन अर्थात् कार्तिक कृष्ण चतुर्दशीको दिन पर्दछ । कुकुरलाई यमराजको दूत मानिन्छ त्यसैले यस दिन मृत्युका देवता यमराजलाई खुशी पार्न कुकुरको पूजा गर्ने गरिन्छ।
प्राचीन संस्कृत महाकाव्य महाभारतका अनुसार पाँच पाण्डवहरु स्वर्ग जाने क्रममा कुकुरलाई पनि साथमा लगेर गयका थिए | पाँच पाण्डवहरू आफ्नी पत्नी द्रौपदी र भाइहरूसँग स्वर्ग जानको लागी हिमालय चढने क्रममा युधिष्ठिर र कुकुरबाहेक अन्य सबै बाटोमा लडेर मरे। तर युधिष्ठिर र कुकुर स्वोर्गको द्वार पुगे | राजा इन्द्रले उनलाई स्वागत गरे । इन्द्रले स्वागत गर्ने क्रममा युधिष्ठिरलाइ स्वर्ग मा जादा कुकुरलाई छोड्नु पर्ने शर्त राखे। युधिष्ठिरले आफू कुकुर बिना स्वर्गमा प्रवेश गर्न अस्वीकार गरे र पृथ्वीमा फर्किने बताए।
यमराज कुकुरको रुपमा आएका थिए | युधिष्ठिरको जवाफा सुनेर र कुकुरको रुप धारण गरेर आयका यमराजले आफ्नो रुप प्रस्तुत गरे। इन्द्र युधिष्ठिरको कर्मबाट प्रभावित भए र युधिष्ठिरका लागि स्वर्गको ढोका खोलिदिए। तेसकारण कुकुरलाई यमराजको रुपमा पुजा गर्ने चलन छ | कुकुरलाई यमको दूत मानिन्छ र यमराजलाई खुसी पार्नका लागि कुकुरको पूजा गरिन्छ।
हिन्दुहरुले मृत्युलाई पिडा र नकारात्मक रुपमा होइन सकारात्मक रूपमा हेर्ने विश्वास गर्नाले नेपाली हिन्दू परम्परामा कुकुरको पूजा गर्दछन । म्र्त्यु भै नरकमा प्रवेश गर्ने हरुलाई नरकको यातनाबाट कुकुरहरूले जोगाउनेछन् भन्ने आशा गर्छन्
कुकुर तिहारको दिन कुकुरलाई टीका तथा घाँटीमा फूलको माला लगाइन्छ। यस दिन कुकुरको सम्मान स्वरूप मासु, दूध, अण्डा र कुकुरको खाना लगायत विभिन्न खाद्य पदार्थहरू खान दिइन्छ। यस दिन कसैले कुकुरप्रति अनादरपूर्ण व्यवहार गरेमा त्यसलाई पाप मानिन्छ।
कुकुरलाई आज्ञापालक एवम् रक्षकको रूपमा लिइन्छ। विभिन्न अपराध गर्ने अपराधीहरू पत्ता लगाउने, अध्ययन-अनुसन्धान गर्ने कार्य पनि कुकुरले गर्दछ। कुकुरले घरको रेखदेख तथा चोर-डाँकाबाट बचाउने कार्य गरी मानिसलाई सहयोग गर्दै आएको पाइन्छ। त्यसैगरी कुनै प्राकृतिक प्रकोप तथा दैवी विपत्ती हुने बेलामा पूर्वसूचना समेत दिन्छ। कुकुरलाई भैरवको बाहन पनि भनिन्छ। कुकुर तिहार विश्वव्यापी रूपमा गैर आवसीय नेपालीहरूले मनाउने गर्छन्।
आज कै दिन लक्ष्मी पुजा पनि परेको हुदा आगन कोठा सबै सरसफाई गरि बिशेस गरि गाई को गोबर ले र रातो माटो ले घर आगन बाट पुजा गर्ने कोठा सम्म लिपेर माटा को दीपक (दियो) बनाएर चामल को पिठो र अबिर ले माता लक्ष्मी को पैतला को प्रतेक छाप मा माटा को दीपक (दियो) जलाएर आगन देखि मुलढोका हुदै पुजा कोठा सम्म धनधान्य कि देवी माता लक्ष्मी को पाईला बनाई लक्ष्मी प्रवेश गर्ने बाटो बनाईन्छ। घर आंगन मा दीपक, मैनबत्ती, विभिन्न प्रकार का लाइटका बत्ती बालेर चारै तिर झिलिमिली परिन्छ , घर आंगन मा चवाल को पिटो र अबिर ले रंगोली बनाउने गरिन्छ ।
आज लक्ष्मी पुजाको दिन साझ धन धान्य की देवी माता लक्ष्मीको पुजा गर्ने घरमा भयका सम्पूर्ण द्रव्य, गरगहना,श्रीसम्पति लाई लक्ष्मी गणेश र सरस्वती को स्थापना गरेर पुजा गरिन्छ । लक्ष्मीपुजाको दिन माता लक्ष्मी पृथ्बी लोक मा आउने र आशिष दियर जाने भन्ने आस्था पनि छ ।
आज र विभिन्न प्रकारका रोटि र मिठान्नहरु बनाई चडाउने गर्दछन् ।
र विभिन्न प्रकारका सेल रोटि अर्सा ,अनारस मिठान्नहरु बनाई चडाउने गर्दछन् र पटका हरु फुलझरी हरु सब को अनुहार मा खुसीका रोनक देखिन्छन । साझ लक्ष्मी पुजा गरेर साझा देखि युवायुवतीहरू समूह बनाई घरघरमा भैलो खेल्छन्। भगवान् विष्णुले यमपञ्चकको पाँचौ दिन स्वर्ग, मर्त्य र पाताल तीनै लोकको शासन गर्ने वरदान पाएका बलिराजालको भलो होस् भनी घरघरमा गाउन लगाएको सम्झनामा भैलो खेल्ने गरिएको हो तर पछी कालान्तरमा गयर बलिराजाको भलो होस् भन्ने शब्द समयक्रममा रुपान्तर भई भैलो हुन आएको पनि भन्ने भनाइ छ ।
